BAAN THIRAKIT

จดหมายจากศิษย์หลานที่อาจารย์ไม่เคยพบ
เรียน อาจารย์ แสงอรุณ รัตกสิกร

สวัสดีครับอาจารย์
เป็นเรื่องน่าประหลาดใจไม่น้อย ที่ธรรมะจัดสรรให้ผมได้มาออกแบบ #บ้านใหม่ ให้กับ “ตอง” หลานชาย และ “พี่ชูมาน” ลูกสาวของอาจารย์ ในที่ดินแปลงนี้…แปลงเดิมที่อาจารย์เคยอาศัยอยู่

ส่วนเหตุผลสำคัญที่ผมตั้งใจเขียนจดหมายฉบับนี้ก็คือ การบันทึกเรื่องราวความทรงจำระหว่างการออกแบบบ้านหลังนี้ โดยมีความรู้สึกลึก ๆ ว่า หากอาจารย์ได้รับทราบเรื่องราวเหล่านี้ด้วย อาจารย์คงจะยินดีบ้างไม่มากก็น้อยครับ

#บางสิ่งยังคงอยู่
พี่ชูมานตัดสินใจแบ่งที่ดินแปลงใหญ่ ให้เป็นที่ดินขนาดเล็กสองแปลงเท่า ๆ กัน สำหรับให้ลูกชายและลูกสาว (หลานของอาจารย์) ปลูกเรือนของแต่ละคนในอนาคตครับ
ด้วยเหตุที่เรือนไทย ที่อาจารย์ออกแบบและครั้งนึงอาจารย์เคยอาศัยอยู่ ตั้งอยู่ตรงกลางเส้นแบ่งที่ดินของทั้งสองแปลงนี่เอง จึงจำเป็นต้องย้ายเรือนไทยทั้ง 3 หลัง ไปปลูกที่จุฬาฯ 2 หลังและถูกเก็บไว้ที่แปลงของหลานสาวอาจารย์อีก 1 หลัง
แรกเริ่มเดิมที พี่ชูมานบอกเราว่า ‘ตอง” ลูกชาย อยากจะเก็บเรือนไทยนี้ ไว้ในที่ดินแปลงที่จะปลูกบ้านใหม่ แต่ภายหลังคงคุยกันภายใน และสรุปกันว่า จะเก็บไว้ในที่ดินของพี่สาวของตองแทน ดีที่เรือนไทยนี้ยังคงอยู่ในที่ดินแปลงติดกัน เพราะเรือนนี้ก็ยังคงเป็นเครื่องหมายของความทรงจำ เป็นเครื่องหมายของการเป็นศิลปิน เป็นเครื่องหมายของความกตัญญู เป็นเครื่องหมายของครอบครัว และเรือนไทยหลังนี้ จะ “ยังคงอยู่” ในที่ดินของคนในครอบครัว
.
พี่ชูมานรักต้นไม้มาก (ข้อนี้ผมคิดว่าเหมือนกับอาจารย์มาก) เธอบอกให้เก็บรักษาต้นไม้ใหญ่ทั้ง 6 ต้นในที่ดินแปลงนี้ไว้ แม้บ้านหลังนี้จะอยู่ใจกลางของเมืองมาก แต่ให้ความรู้สึกเหมือนอยู่ในป่า คือ มีต้นไม้อยู่ห้อมล้อมเราในทุก ๆ ระนาบ ต่างจากภายนอกที่มีแต่ป่าคอนกรีต เราจึงสรุปกันว่า #ต้นไม้และธรรมชาติ จะ “ยังคงอยู่” เมื่อบ้านหลังใหม่สร้างเสร็จ

ค่ำคืนนี้ เรามาพักค้างคืนในเรือนกลางของหมู่เรือนทั้ง 3 เพื่อมาสัมผัสประสบการณ์ตรงกับ SITE ในทุกช่วงเวลาตั้งแต่กลางวันจนถึงเช้าตรู่ ผมกับน้อง ๆ สถาปนิกอีก 2 คน ยืนอยู่บนชานของหมู่เรือนไทยตอนยามดึก คืนนี้ท้องฟ้าปิดไม่เห็นหมู่ดาวหรือแม้กระทั่งพระจันทร์ ท้องฟ้าเป็นสีน้ำเงินจนเกือบจะดำ อมด้วยสีเทาของเมฆ แม้โดยรอบเรือนไทยหลังนี้จะมีตึกระฟ้าของเมืองใหญ่อย่างสาทรตั้งอยู่เป็นระยะ ๆ แต่เมื่อแสงไฟปิดลงกันเกือบทั้งหมดด้วยเป็นเวลาหลับใหลของมนุษย์ในเมืองกรุง ผืนฟ้าที่นี่กลับดูเปิดกว้างมากกว่าที่อื่นๆ หลานชายอาจารย์เล่าให้เราฟังว่า เขาชอบมายืนดูดาวอยู่บนนี้ในเวลานั้น
เราจึงสรุปกันว่า #ดาดฟ้าดูดาว จะ “ยังคงอยู่” ในบ้านหลังใหม่
.
แม้รูปแบบบางอย่างของบ้านหลังใหม่นี้จะแปรเปลี่ยนไปตามวิถีและความชอบของคนที่อยู่ภายใน แต่ก็มีบางสิ่งที่ถูกพัฒนามาจากภูมิปัญญาของการอยู่ในเรือนไทย เช่น การยกเรือนชั้นสองให้สูงและมีเสาลอยด้านล่าง ผนังชั้นล่างเป็นประตูกระจกโดยรอบอย่างน้อย 3 ด้าน ให้เป็นประหนึ่งอยู่ที่ใต้ถุนเรือนไทย ที่ดึงเอาธรรมชาติโดยรอบบ้านเข้ามาอยู่ภายในบ้าน หรือการออกแบบให้มีชานมีระเบียงเชื่อมต่อพื้นที่ภายในออกมาสู่ภายนอก ภายนอกเข้าไปสู่ภายใน >>>>> #การอยู่อย่างไทย บางอย่างจึงจะ “ยังคงอยู่” ในบ้านหลังใหม่

. #บางสิ่งเปลี่ยนแปลงไป
จากการอยู่ในเรือนไทยประเพณีในสมัยอาจารย์ วันนี้ได้แปรเปลี่ยนเป็นการออกแบบเรือนตามวิถีของแต่ละคน ตองมีความชื่นชอบรูปแบบหลังคาเอียงลาดองศาน้อย ๆ แบบสมัยใหม่ ซึ่งอาจจะแตกต่างกับหลังคาลาดชันมากของเรือนไทยเดิม หากแต่ด้วยเทคโนโลยีและวัสดุสมัยใหม่ก็พอจะออกแบบให้คุ้มแดดคุ้มฝนได้ อีกทั้งเขายังมีความหลงใหลในยานอวกาศจนถูกนำมาออกแบบเป็นส่วนหนึ่งของบ้านหลังนี้ด้วย ส่วนพี่ชูมานมีความศรัทธาในพระพุทธศาสนามากจนถึงกับบอกพวกเราว่าเป้าหมายสำคัญในชีวิตนี้ คือ การทำพระนิพพานให้แจ้ง เพราะฉะนั้นห้องนอนของเธอจึงถูกออกแบบให้มีความเรียบง่าย สมถะ และสงบงาม

# การคงอยู่และเปลี่ยนแปลง
ในที่ดินแปลงนี้ ที่ที่อาจารย์เคยอาศัยอยู่ หลายสิ่งเปลี่ยนแปลงไปตามกาลเวลาและวิถีของผู้คนที่อาศัยที่เปลี่ยนไป แต่หลักคิดและธรรมชาติที่อาจารย์รักก็ยังคงอยู่เป็นมรดกที่เป็นประโยชน์ต่อชีวิตให้กับคนรุ่นต่อ ๆ ไป แม้ในท้ายที่สุดแล้ว สิ่งเหล่านี้ย่อมเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไป เป็นเช่นนั้นเองก็ตามที แต่ถ้าสามารถทำ “เหตุ” ให้ดำรงคุณค่าบางอย่างให้อยู่ได้นานขึ้นอีกสักหน่อย ก็อาจจะถือว่าได้ทำหน้าที่ของการเกิดมาเป็นมนุษย์บนโลกใบนี้

และนี่กระมังคือสิ่งที่อาจารย์สอนโดยที่เราไม่ได้พบปะกันโดยตรงในห้องเรียนเลย หากแต่ผ่านบทเรียนจากการออกแบบงานจริงชิ้นนี้ (เพราะเราอยู่กันคนละช่วงเวลาและอาจารย์จากไปในปีก่อนที่ผมจะเกิด) ซึ่งอาจจะเป็นบทเรียนที่ทำให้หลายคนได้ตั้งคำถามกับตัวเองด้วยว่าเราอยากจะคงสิ่งใดบ้างไว้เมื่อกายเราสลายไปเป็นหนึ่งเดียวกับโลก
.
ด้วยความเคารพอย่างสูง
ศิษย์หลาน